دو مشکل بزرگ در پژوهش‌های علوم انسانی
تاریخ انتشار: ۲۷ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۶۴۳۲۸۰
استاد جامعه‌شناسی ارتباطات دانشگاه تهران دو مشکل پژوهش‌های علوم انسانی را «استفاده نشدن» و «روش پژوهش» دانست و گفت: ما امیدوار هستیم به جامعه‌ای برسیم که در آن اخلاق پژوهش و اخلاق کاربرد پژوهش وجود داشته باشد.
به گزارش ایران اکونومیست، دکتر باقر ساروخانی امروز در مراسم اختتامیه هفته پژوهش پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که با حضور دکتر زلفی‌گل وزیر علوم، دکتر مهدی گلشنی، دکتر غلامعلی حداد عادل و دکتر جمیله علم‌الهدی و جمعی از اساتید علوم انسانی برگزار شد؛ در خصوص دو مشکل حوزه علوم انسانی، گفت: ما در شرایط فعلی در حوزه علوم انسانی دو مشکل داریم که من جایی بهتر از اینجا برای مطرح کردن آن سراغ ندارم؛ چون اینجا خانه پژوهش و خانه دانش است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
این استاد جامعه‌شناسی ارتباطات اولین مشکل درحوزه علوم انسانی را یک مشکل بیرونی عنوان کرد و توضیح داد: کتاب‌های پژوهشگران منتشر می‌شود، ولی آیا این کتاب‌ها به اعماق جامعه می‌رود؟ آیا در برنامه‌ریزی اجتماعی وارد می‌شود؟ ما می‌خواهیم کاری کنیم که گامی در جهت توسعه پایدار باشد؛ ولی آیا این تحقق پیدا می‌کند؟ آیا مصرف پژوهش ما در واقعیت و عمل پیاده می‌شود؟
وی به ۱۳ جلد کتاب جامعه‌شناسی ارتباطات تالیفی خود اشاره کرد و گفت: متاسفانه هرگز سازمان صدا و سیما از من نخواسته که یک جلد از این کتاب‌ها را ببیند و در برنامه‌ریزی خود استفاده کند.
ساروخانی با بیان اینکه «من می‌دانم که این درد دل همه شما پژوهشگران است»، گفت: ما امیدوار هستیم که به جامعه‌ای برسیم که در آن اخلاق پژوهش و اخلاق کاربرد پژوهش وجود داشته باشد. پیشنهاد من به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی این است که این آگاهی و انگیزه را در مسئولان ایجاد کنند که پژوهش و جامعه به هم پیوند بخورند.
وی خطاب به مسئولین و مدیران جامعه، گفت: مدیریت درست، آن است که علمی و استراتژیک باشد و جز از طریق دانش و پژوهش مدیریت استراتژیک به وجود نخواهد آمد. امیدواریم ما به عنوان پژوهشگر، مشتریان خوبی داشته باشیم و کسانی به ما انگیزه و فرصت دهند و از ما بخواهند بهتر و بیشتر کار کنیم.
در «روش» پژوهش‌های علوم انسانی به سمت اعتدال برویم
استاد بازنشسته دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مشکل دوم در حوزه علوم انسانی را مشکل «روش» عنوان کرد و گفت: باید توجه داشته باشیم که «روش»، هدف نیست و روش، راه رسیدن به دانش و تولید دانش است؛ ولی هیچ دانشی تولید نمی‌شود اگر «روش» وجود نداشته باشد. دانشی، دانش است که بتواند در خدمت جامعه قرار بگیرد. بازار کار را افزایش دهد، فرهنگ جامعه را افزایش دهد و باعث رفاه و ارتقای جامعه شود.
وی اظهار کرد: ما سال‌های طولانی روش‌های کمّی را به کار می‌بردیم. در آن زمان ما «پوزیتیویست» بودیم و در امتداد پوزیتیویسم حرکت می‌کردیم. پرسش‌نامه تهیه می‌کردیم و آن را به کار می‌بردیم و از آن نتیجه می‌گرفتیم. ولی این دیدگاه جواب نداد و ما به سنگ خوردیم. متوجه شدیم که پرسش‌نامه‌های کمّی جواب ما را نمی‌دهد. سال‌ها بعد ما تحقیقات کمی‌نگر پوزیتویسم را به ناچار کنار گذاشتیم.
ساروخانی ادامه داد: عاشق اعداد بودن و ندیدن انسان و روح انسان و اندیشه انسان غلط است. ندیدن ادراک انسان و ادراک ارزشی انسان غلط است. حالا به تازگی روش‌های کیفی را شاهد هستیم که خیلی خوب است. ولی ما روش‌های کیفی را به صورتی استفاده می‌کنیم که درست در تضاد با همان روش‌های کمّی محض هستند و از یک افراط به یک تفریط رسیده‌ایم.
وی خاطر نشان کرد: این اقدامات، معرفت‌شناسی دانش و هستی‌شناسی دانش را به خطر می‌اندازد؛ بنابراین ما ناچاریم که به سمت اعتدال برویم.
این استاد جامعه‌شناسی ضمن ارائه پیشنهادی در خصوص تشکیل سمینار در حوزه «روش»، گفت: این جا خانه دانش است و اربابان دانش در آن حضور دارند. پیشنهاد من این است که سمیناری با این موضوع تشکیل شود که در علوم انسانی روش‌های کیفی و کمی را چگونه باید به کار برد. هدف این است که مطالعاتی انجام شود که از آنها داده‌هایی به دست آید که اعتبار و روایی داشته باشند و جریان واقعیت را نشان دهند.
منبع: خبرگزاری ایسنا برچسب ها: هفته پژوهش و فناوری 1401 ، علوم انسانی ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
منبع: ایران اکونومیست
کلیدواژه: هفته پژوهش و فناوری 1401 علوم انسانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی حوزه علوم انسانی جامعه شناسی دو مشکل
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iraneconomist.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران اکونومیست» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۶۴۳۲۸۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تأملاتی در بومی‌نبودن نظریه‌های جامعه‌شناسی کشور
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، بیشتر پژوهش‌هایی که در اجتماع علمی ایران صورت گرفته و می‌گیرد، مبتنی بر دستاورد‌های دانشمندان غربی است و این دست‌آورد‌ها چه در نظریه‌ها و چه در روش‌ها و فنون پژوهش‌های تجربی، دارای دقت و اعتبار بالایی هستند.
سیدحسین نبوی (استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی) در مقاله‌ای به عنوان «بومی نبودن نظریه‌های غربی و مدرن‌نبودن تفکرات اجتماعی ایرانی و اسلامی» به این موضوع می‌پردازد که تئوری‌ها و روش‌ها با دقت تقریباً وسواس‌گونه‌ای توسط دانشمندان و پژوهشگران غربی، ابداع و ساخته و برخی از آنها به وفور در جامعۀ خودشان به کار گرفته می‌شوند.
* دلایل خطای شناختی در پژوهش‌های تجربی جامعه‌شناختی
به زعم این پژوهشگر مفاهیم و تبیین‌ها و اِسناد‌های آن نظریه‌ها، برای جامعه‌شناسی و پژوهش‌های تجربی جامعه‌شناختی در جامعۀ ایران ممکن است نوعی خطای شناختی شکل بدهد و احتمالا داده است، از آنجا که جامعۀ آمریکا، آلمان، فرانسه و دیگر جوامع غربی که نظریه‌پردازان در آن زمینه و مبتنی بر آن جوامع، به برساختن نظریه‌های خود اقدام کرده‌اند و می‌کنند.
این استاد جامعه‌شناسی در ادامه می‌نویسد؛ به‌رغم شباهت‌های انسانی ما آدمیان، از نظر دین و اعتقادات، از نظر ارزش‌ها و هنجار‌ها و رمزگان تفسیر معنا، از نظر شیوه توزیع قدرت، از نظر کمّوکیف وقایع و رویداد‌هایی که در دوره‌های تاریخی گذشته در جوامع آنها روی داده و اثرات و پیامد‌های آن باقی است، از نظر رشد و توسعۀ اقتصادی، از نظر محیط طبیعی و جغرافیایی و نیز از نظر برخی عوامل دیگر، با جامعۀ ایران بطور معناداری متفاوت است واین خطای شناختی شکل می‌گیرد.
نظریه‌های برساخته‌شده در جوامع مدرن غربی برای جامعه‌ای که در برخی بخش‌ها کاملا و اساساً متفاوت است، موجب فهم و تبیین اشتباه می‌شود* عواقب حل مسائل با مفاهیم عاریتی
این پژوهش توضیح می‌دهد که کاربست نظریه‌های برساخته‌شده در جوامع مدرن غربی برای جامعه‌ای که در برخی بخش‌ها کاملا و اساساً متفاوت است، موجب فهم و تبیین اشتباه می‌شود. گرچه به عنوان جامعه‌شناس موظف هستیم - به قول گیدنز- به فرازبان جامعه‌شناسی سخن بگوییم، اما نگرانی این است که اطمینانی نیست که مفاهیم عاریتی، بتوانند شناخت دقیق و صحیحی را برای ما شکل دهند و ما را در حل برخی از مسائلمان، اجتماعی یا فرهنگی به‌طور مؤثری یاری دهند.
نبوی ادامه می‌دهد که احتمالا بسیاری از پژوهشگران مفاهیم و نظریه‌ها را فقط برای هدفی کارفرماپسند یا داورپسند، به کار می‌گیرند، و به ژرف‌اندیشی و بازاندیشی در مفاهیم و نظریه‌های رایج نمی‌پردازند. تعداد بیشتری از پژوهشگران نیز به علت آشنایی ضعیف با نظریه‌ها، اساساً در موقعیتی نیستند که بتوانند به نقد و بازاندیشی در نظریه‌ها بپردازند.
* زمینه‌مند نبودن نظریه‌های جامعه‌شناختی
به زعم این پژوهشگر خطای شناختی به باور و یقین درستی و صحّت پژوهش انجام گرفته می‌انجامد و مانع از نقد و بازاندیشی و ساخت نظریه‌ای جدید می‌شود. بماند از اینکه برخی از پژوهشگران بنا به دلایل اجرایی، فرهنگی یا بخش اقتصادی، حتی همان اصول علمی را در نقدنشده‌های مختلف پژوهش خود رعایت نمی‌کنند.
خطای شناختی به باور و یقین درستی و صحّت پژوهش انجام گرفته می‌انجامد و مانع از نقد و بازاندیشی و ساخت نظریه‌ای جدید میشودنبوی بیان می‌کند که زمینه‌مند نبودن نظریه‌های جامعه‌شناختی از دو سو مبدل به مسأله شده است:
نظریه‌های برساخته‌شده در جوامع غربی برای کاربست در پژوهش‌های بومی، مناسبت کمتری دارند و ممکن است ما را دچار خطای شناختی کنند، اما ما از آن آگاه نیستیم یا اگر آگاه باشیم تلاش جدی برای اصلاح نظریه‌ها و بومی‌سازی آن آنجام نمی‌دهیم. نظر‌های ساخته وپرداخته شده توسط اندیشمندان بومی به علت ناآشنایی با فرازبان جامعه‌شناسی، دارای ماهیت جامعه‌شناختی نیستند و در اجتماع علمی جامعه‌شناختی به رسمیت شناخته نمی‌شوند.این پژوهشگر در نهایت اینگونه جمع‌بندی می‌کند که در میدان مطالعات جامعه‌شناسی کشور ما با مسأله و چالشی به نام مفاهیم و نظریه‌هایی که برساختۀ پژوهشگران و جامعه‌شناسان بومی نیست مواجه‌ایم و این وضعیت، آنقدر عادی و طبیعی شده است که مسأله‌بودن آن را درنمی‌یابیم. چه بسا بخش قابل ملاحظه‌ای از بحران‌ها و ابربحران‌ها، ناشی از سوءمدیریت نباشد و در اثر تشخیص نادرست یا نادقیق که به علت خطای شناختی روی می‌دهد، شکل گرفته باشد.
انتهای پیام/
هوادار خاطی سپاهان ۱۰ سال محروم شد